Verenigde Nijmeegse Stoomboot Maatschappijen 'Marbe Gelco' en voorgangers


ArchiefvormerVerenigde Nijmeegse Stoomboot Maatschappijen 'Marbe Gelco' en voorgangers
Andere namenVNSM
Nijmeegse Boot
Archief638 Verenigde Nijmeegse Stoomboot Maatschappijen 'Marbe Gelco' en voorgangers
Soort entiteitOrganisatie
Type instellingParticulier
RechtsvormVennootschap onder firma; naamloze vennootschap
Datering1824-1987
PlaatsNijmegen (1824-1987)
GeschiedenisFirma I. Theunissen en Cie. (1824-1860)

In 1824 werd de Stoombootonderneming I. Theunissen en Cie opgericht, genoemd naar de beurtschipper Isaac Anthonie Theunissen. In 1825 nam de geregelde dienst van de stoomboot ‘Willem de Eerste’ tussen Nijmegen en Rotterdam een aanvang. Maatregelen werden getroffen om de stoomboten aansluiting te geven op verdere reisgelegenheden. De onderneming trachtte ook zelf bepaalde trajecten aansluitend op de lijn Rotterdam-Nijmegen, te gaan exploiteren, hetzij per stoomboot, hetzij per diligence. Plannen om de vaart uit te breiden tot Antwerpen en Keulen zijn nooit tot uitvoering gekomen. Een plan dat wel tot uitvoering kwam was het instellen van een diligence-dienst tussen Rotterdam en Den Haag in aansluiting op de stoomboot van Nijmegen naar Rotterdam. De Firma I. Theunissen en Cie. en de Geldersche Stoomboot Maatschappij sloten in 1859 een overeenkomst, waarbij iedere partij het beheer over zijn eigen stoombootdienst zou behouden, maar dat de vaarten voor gemeenschappelijke rekening zouden plaats vinden.

Firma Jan van der Heijden en Cie. (1852-1855)
In 1852 richtten een zevental zakenlieden en een notaris de vennootschap onder firma Jan van der Heijden en Cie. te Nijmegen op voor een stoombootdienst van Schiedam naar Emmerik en tussenplaatsen heen en terug, voor het vervoer van reizigers en goederen.

Geldersche Stoomboot Maatschappij (1855-1922)
In 1855 werd de vennootschap onder firma Jan van der Heijden en Cie. omgezet in de naamloze vennootschap Geldersche Stoomboot Maatschappij (GSM). In het bestuur veranderde echter weinig. In 1856 werd het hoofdagentschap te Nijmegen opgeheven en het dagelijks bestuur met een vierde man uitgebreid. De zaken gingen in de eerste jaren niet voorspoedig. De directie moest een lening afsluiten om de hoge onkosten te bestrijden. Bovendien moest de maatschappij het opnemen tegen reeds bestaande stoombootdiensten, waaronder de Nijmeegse firma I. Theunissen en Cie., maar ook diverse Duitse stoombootondernemingen. De directie zocht in 1859 dan ook contact met de firma I. Theunissen en Cie. over een eventuele samenwerking. In 1859, 1861 en 1868 werden samenwerkingsovereenkomsten gesloten met betrekking tot de administratie, expeditie en stoomvaartdiensten.

Stoombootonderneming Willem de Eerste en Koningin der Nederlanden (1860-1873)
Mogelijk in verband met de samenwerking met de Geldersche Stoomboot Maatschappij werd de Firma I. Theunissen en Cie. in 1860 omgezet in een naamloze vennootschap onder de naam Stoomboot Maatschappij Willem de Eerste en Koningin der Nederlanden, kortweg aangeduid als SMWK. In 1861 en 1868 werden zoals hiervoor gezegd samenwerkingsovereenkomsten gesloten met de Geldersche Stoomboot Maatschappij.

Nijmeegsche Stoomboot Reederij (1873-1922)
In 1873 werd de Stoomboot Maatschappij Willem de Eerste en Koningin der Nederlanden opgeheven en in plaats daarvan een rederij opgericht met de naam Nijmeegsche Stoomboot Reederij, kortweg aangeduid als NSR. In 1921 begonnen de NSR en de Geldersche Stoomboot Maatschappij zich te bezinnen op hun samenwerking, die niet bepaald bevorderlijk was voor een efficiënt beleid. Behalve schroefboten, steigers, kantoor en pakhuis, die zij gezamenlijk beheerden, exploiteerde elke maatschappij één passagiersboot, voor welke boot zij er een directie, een college van commissarissen, een kantoor en een pakhuis erop nahielden. Dit leidde tot enorme kapitaalsverspilling. In 1922 fuseerde de NSR dan ook met de Geldersche Stoomboot Maatschappij tot de Vereenigde Nijmeegsche Stoomboot Maatschappijen.

Verenigde Nijmeegsche Stoomboot Maatschappijen Marbe Gelco (1922-1987
De in 1922 opgerichte Vereenigde Nijmeegsche Stoomboot Maatschappijen (in de wandeling ‘Nijmeegsche Boot’) ondervond zowel bij het personen- als bij het goederenvervoer op het terrein van snelheid en lage tarieven belangrijke concurrentie van de spoorwegen. Bij de pogingen het bedrijf tot een hoger rendement te brengen besloot de directie in 1938 allereerst dat moest worden overgegaan tot het autogoederenvervoer. De Nijmeegse Boot had al enige vrachtwagens in eigendom voor de zogenaamde ‘besteldienst’, waarmee goederen van de boten naar de adressen van bestemming gebracht werden. Om de concurrentie met Van Gend en Loos en de firma Te Winkel en Oomes voor het vervoer van goederen tussen Rotterdam en Nijmegen het hoofd te bieden besloot de directie om zelf goederen met vrachtauto’s te gaan vervoeren. In hetzelfde jaar nam zij twee vrachtautobedrijven over, namelijk het Expeditiebedrijf Gelco te Nijmegen en de vrachtautodienst Marbe te Arnhem. In 1939 werden onderhandelingen geopend met het expeditiebedrijf de ‘Zwaluw’ te Eindhoven, die echter pas in 1943 tot overname van deze onderneming leidde. De naam van het bedrijf veranderde in Vereenigde Nijmeegsche Stoomboot Maatschappijen Marbe Gelco (afkomstig van MAR; J. Marger, lijndienst Arnhem-Amsterdam, GEL; van Gelder, lijndienst Nijmegen-Rotterdam, en CO; Cornelissen, Zwaluwdienst Brabant). In 1946 werd naast het passagiersvervoer te water en het goederenvervoer te water en over de weg een vierde tak aan het bedrijf toegevoegd, namelijk expeditie en transportovername. In 1950 beëindigde het bedrijf het passagiersvervoer te water. In de zestiger jaren werd het goederenvervoer te water afgestoten. Na een reorganisatie van het bedrijf in 1986 verhuisde de gehele firma in 1987 naar Brummen. Vervolgens fuseerde Marbe Gelco met de firma’s van Lenthe, Berg & Berg, beiden uit Brummen en de firma Schaap uit Nijmegen tot de Transportgroep Brummen BV, gevestigd te Nijmegen, die in 2010 failliet werd verklaard.
Functies, beroepen of activiteitenPersonenvervoer, stoomvaart- en transportdiensten
Structuur of genealogieDe vennootschappen onder firma kenden directies. De naamloze vennootschappen kenden directies, aandeelhouders en colleges van commissarissen.
Bron(nen)Kruisheer, C.I. en L.P.M. Hoogeveen, 'De Beurt- en stoomvaart Nijmegen - Rotterdam 1649 - 1949. Nijmeegse Studiën deel VI.' Nijmegen 1976
Stasse, A.J., 'Beurtvaart in Nederland. Beurtschippersgeslachten Theunissen uit Nijmegen en Grave', in: Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie 1998, deel 52, p. 230-250