779 Gemeente Wijchen 1810 - 1983


Hoofdcategorie 1 Openbaar bestuur
Subcategorie 1.1 Bestuursinstellingen
Archiefvormer Gemeente Wijchen (1818-1983) (1818-1983)
Gemeente Wijchen (1810-1817) (1810-1817)
Periode 1810 - 1983
Omvang 203,1375 m.
Medium De archieven hadden bij aanvang van de inventarisatie een omvang van in totaal 217 m1. Hierbij zijn niet meegerekend de stukken die nog in het dynamische archief van de gemeente Wijchen zijn achtergebleven. Na inventarisatie en vernietiging van de daarvoor in aanmerking komende stukken bedraagt de omvang van de archieven nog ca. 170 m1.
Openbaarheid Deels openbaar
Verantwoording G. Boomsma, J. Boon, A. de Wildt (2002)
Geschiedenis van het archief Tot 1896 beschikte de gemeente niet over een afzonderlijk gemeentehuis. Aanvankelijk was er sprake van een 'lokaal der gemeente', dat meestal in het plaatselijke schoolgebouw was ondergebracht (1). Men beschikte daar over een kast voor het opbergen van 'boeken'. Mogelijk is daarmee het archief bedoeld, hoewel het in die tijd niet ongebruikelijk was dat gemeentelijke archieven bij de gemeentesecretaris thuis berustten. In het midden van de negentiende eeuw werd de school ingrijpend verbouwd en kreeg de gemeente de beschikking over een ruimte op de verdieping. In 1896 kocht de gemeente een pand op de hoek van de Markt en de Kasteellaan dat na een grondige verbouwing als gemeentehuis in gebruik werd genomen. Op de eerste verdieping bevond zich de archiefruimte, die op den duur vanwege de ondoelmatige kasten maar voor een gedeelte kon worden benut (2). Daardoor lag een groot gedeelte van het archief op de zolder onder de pannen. In 1933 werd het kasteel als raadhuis in gebruik genomen. Het archief was daarbij 'in den kelder op een hoop (.) gegooid' (3). Volgens de gemeenteraad was die kelder 'een moordhol' en konden de archieven er niet worden geraadpleegd (4).
Na de inventarisatie van de archieven over 1810 - 1933 door J.M. Cunen, in 1934 - 1935, werden de stukken op de eerste verdieping boven de hal geplaatst. Deze ruimte was niet brandvrij, zodat plannen werden gemaakt voor de inrichting van een nieuwe archiefruimte in de kelder (5). Omdat die echter veel te vochtig bleek, werd overwogen om dan maar een brandvrije bewaarplaats op de begane grond in te richten (6). Uiteindelijk bleef alles gewoon bij het oude. In 1950 werd de nood ineens hoog, want door het gewicht van de archivalia dreigde een zware vloerbalk te bezwijken en begonnen de muren te scheuren (7). Toch duurde het nog ruim acht jaar voor de archieven werden verplaatst naar een nieuwe archiefruimte, die in de kelder was ingericht. Hoewel een hele verbetering, was ook die nog steeds te vochtig: de (kennelijk niet geijkte) hygrometer in het depot sloeg door tot over de 100% en de stukken voelden klam aan. Het probleem werd snel verholpen door de aanschaf van een luchtdroogapparaat. In 1965 ging het evenwel weer mis met de atmosfeer in de archiefruimte. Op aandringen van de organisatie Bescherming Bevolking waren de voormalige schietspleten dichtgemetseld, die tot dan toe als ventilatieopeningen dienst deden (8). Dit leidde uiteindelijk tot een onfrisse atmosfeer en vochtschade in een afgelegen hoek van de archiefkelder (9).
In 1968 was de archiefruimte te klein geworden. Daarom werd op de zolder van het kasteel-raadhuis een aantal kasten ingericht voor het plaatsen van stukken die niet brandvrij hoefden te worden bewaard. Bovendien werd het archief van de dienst Gemeentewerken in een afgesloten ruimte op zolder gezet. De archiefruimte in de kelder werd in 1971 uitgebreid en er werd weer een ontvochtigingsapparaat geplaatst. Dat werkte kennelijk iets te goed, want bij de volgende inspectie moest de provinciale archiefinspecteur voor het eerst waarschuwen
voor een te droge atmosfeer. Ook nu ontbrak het nog aan ventilatiemogelijkheden. Kennelijk is dit probleem opgelost, want bij zijn volgende bezoek in 1977 constateerde de inspecteur dat de archiefbewaarplaats weinig meer te wensen overliet en dat de archieven er keurig verzorgd bijstonden (10). Wel werd de ruimte wat krap. In de jaren 1981 - 1983 werden de archieven in delen overgebracht naar de archiefruimte van het nieuwe gemeentekantoor aan de Kasteellaan. Vanaf 1970 had de provinciale archiefinspectie al regelmatig aangedrongen op gekwalificeerd archiefbeheer, al dan niet in de vorm van een streekarchivariaat. Door regelmatig overleg met andere gemeenten in Maas en Waal en het Rijk van Nijmegen namen de plannen hiertoe in het laatste decennium van de twintigste eeuw steeds vastere vorm aan.

1). De Roos, Gemeentehuizen in Gelderland, 273 - 276
2). Jaarverslag provinciale archiefinspectie 1925.
3). Jaarverslag provinciale archiefinspectie 1934
4). Inv.nr. 973: notulen van 8 mei 1934.
5). Jaarverslag provinciale archiefinspectie 1939.
6). Jaarverslag provinciale archiefinspectie 1948.
7). Jaarverslag provinciale archiefinspectie 1950.
8). Jaarverslag provinciale archiefinspectie 1965.
9). Jaarverslag provinciale archiefinspectie 1970.
10). Jaarverslagen provinciale archiefinspectie 1977 en 1978.
Verwerving In 1996 besloot de gemeente om haar oude archieven tot en met het jaar 1983, waaronder ook die van de voormalige gemeenten Batenburg en Bergharen, te laten inventariseren door het Gemeentearchief Nijmegen, sinds 2001 Het Archief, Centrum voor Stads- en Streekhistorie Nijmegen genaamd. In het jaar 2000 heeft de gemeente Wijchen besloten om haar oude archieven blijvend in Nijmegen te laten berusten. Hiertoe heeft zij Het Archief te Nijmegen - sinds 2004 Regionaal Archief Nijmegen - formeel als haar archiefbewaarplaats aangewezen.
Aanvullingen In december 2015 is er een aanvulling gekomen van registers Burgerlijke Stand huwelijken, 1928-1937 en overlijden 1951-1965.
In 2017 is er een aanvulling 2017-100 binnengekomen van twee dossiers. In 2020 zijn er twee registers van de burgerlijke stand bijgekomen.
Selectie Tijdens de inventarisatie is een aantal archiefbescheiden ter vernietiging geselecteerd op grond van de in 1983 in de Staatscourant gepubliceerde 'Lijst van voor vernietiging in aanmerking komende bescheiden uit de archieven van gemeentelijke en intergemeentelijke organen, dagtekenende van na 1850' en de daarop verschenen aanvullingen.
Ordening Oude orde, latere herordeningen

De archieven van voor 1934 bestaan grotendeels uit series. De ingekomen en uitgaande stukken zijn geordend volgens het agendastelsel, waarbij de stukken chronologisch werden gerangschikt volgens de nummers waaronder zij in de agenda zijn geboekt. De gemeente Wijchen sloot zich in 1934 aan bij het Registratuurbureau van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) (1). Hiermee werd, met ingang van 1 januari 1934, het dossierstelsel ingevoerd, waarbij de stukken in principe zaaksgewijs werden geordend tot dossiers, die werden gerangschikt volgens de rubrieken van de Basis-Archiefcode van de VNG. Het archief over 1818 - 1933 werd afgesloten en geïnventariseerd. In 1935 voltooide J.M. Cunen, gemeentearchivaris van Oss, de inventarisatie van de archieven van de gemeenten Wijchen en Niftrik tot circa 1934 (2). De originele inventaris is waarschijnlijk al vóór 1950 zoekgeraakt; wel is er nog een afschrift uit de jaren veertig bewaard gebleven (3). Na de Tweede Wereldoorlog zijn deze archieven opnieuw geïnventariseerd, inclusief latere stukken die er na 1935 aan waren toegevoegd. Dit werk is waarschijnlijk uitgevoerd door een medewerker van de secretarie. De nieuwe inventaris was ingedeeld volgens de hoofdrubrieken van de Basis-Archiefcode. Naderhand heeft men het statische archief verder aangevuld, zodat een archiefblok is ontstaan met stukken daterend van 1811 tot 1995, dus tot ver na de gemeentelijke herindeling van 1984.
Het in 1934 gestarte dossierarchief werd al in 1937 afgesloten en opnieuw opgezet. Het Registratuurbureau van de VNG attendeerde de gemeente er op dat dit geen verstandige wijze van archiefbeheer was (4). In 1950 constateerde het Registratuurbureau achterstanden in de registratuurverzorging en waarschuwde het tegen de vele bijkomende taken van de verantwoordelijke ambtenaar. Acht jaar later waren de achterstanden in de dossiervorming dusdanig groot geworden ('een beetje vastgelopen'), dat werd besloten de afdeling Algemene Zaken uit te breiden met een nieuwe onderafdeling Registratuur, bestaande uit twee ambtenaren die vermoedelijk geen neventaken meer hadden. Zij wisten de achterstanden in een jaar tijds weg te werken. Daarnaast werd de routing van de stukken verbeterd, waardoor bijvoorbeeld de brieven voor de ambtenaar van de burgerlijke stand niet meer bij hem thuis werden bezorgd (5). Al snel traden echter allerlei personeelswisselingen op en moesten telkens opnieuw onervaren krachten worden ingewerkt. Hierdoor ontstonden weer nieuwe achterstanden, die de kwaliteit van de archiefvorming negatief beïnvloedden. In de loop van 1967 was de achterstand in de dossiervorming opgelopen tot een jaar. Daarop kwamen twee medewerkers van het Registratuurbureau gedurende een half jaar helpen om de problemen op te lossen. Zij zouden vervolgens iedere twee jaar terugkomen om het archief bij te houden. In maart 1968 was de achterstand ingelopen. De kelderruimte was nu echter te klein geworden. Daarom ging een advies naar het college van Burgemeester en Wethouders om het Registratuurbureau een vernietigingsronde te laten uitvoeren.
Het is niet duidelijk of dit toen inderdaad is gebeurd. Nadat op 1 mei 1968 de Archiefwet 1962 in werking was getreden, werd in 1970 een gemeentelijke Archiefverordening vastgesteld (6). Vanaf dit moment is de vernietiging van stukken een vast onderdeel geworden van de werkzaamheden van de onderafdeling Registratuur en is de kwaliteit van de dossiervorming blijvend sterk verbeterd. Vermoedelijk is vanaf omstreeks deze tijd ook een dossierinventaris bijgehouden.
Voordien werden de dossiers opgeborgen volgens de rubrieken van de Basis-Archiefcode, zodat men een dossierinventaris niet nodig achtte. De originele dossierinventaris is bij de huidige inventarisatie overigens niet aangetroffen; wel bestaat er een gedigitaliseerde versie.
Zoals gezegd werd de gemeente Overasselt in 1980 opgeheven, waarbij het dorp Balgoij werd toegevoegd aan Wijchen. Dit had geen noemenswaardige consequenties voor de gemeentelijke organisatie. Enkele tientallen dossiers uit het archief van Overasselt die betrekking hadden op Balgoij zijn bij deze gelegenheid in het Wijchense archief geïncorporeerd. De gemeentelijke herindeling van 1984 was ingrijpender. Per 1 januari van dat jaar werden de drie complete gemeenten Wijchen, Batenburg en Bergharen samengevoegd, en werd een begin gemaakt met de vorming van een nieuw archief.
De verschillende archieven vertonen aanzienlijke hiaten. Zo ontbreken alle ingekomen stukken van voor 1872 en de gemeentelijke exemplaren van de gemeentebegrotingen voor 1853 - 1891. De in deze inventaris beschreven begrotingen over die periode zijn afkomstig uit het archief van Provinciale Staten die, alvorens in 1953 tot een vernietigingronde over te gaan, de bij de Provincie berustende dubbelen ter beschikking van die gemeenten hebben gesteld die niet meer over een volledige serie begrotingen beschikten. Een aantal stukken die in de inventaris van 1934 nog staat beschreven, is niet meer aangetroffen. Bij sommige nummers in die inventaris staat met potlood de reden van vermissing aangegeven. Vaak zijn het ambtenaren die stukken onderzich hielden, maar soms staat er gewoon 'weg'. De militieregisters van 1916 - 1930 en het Landstormregister van 1909 - 1922 zijn in 1941 ingeleverd bij de Ortskommandantur (7) en sindsdien spoorloos.

Verantwoording van de inventarisatie

Bij de huidige inventarisatie van de archieven over de periode 1811 - 1933 is uitgegaan van de reeds bestaande inventaris, ingedeeld volgens de rubrieken van de Basis-Archiefcode.
Waar nodig zijn enkele kleine correcties aangebracht. Omdat in de periode 1811 - 1817 Niftrik en Wijchen nog twee zelfstandige gemeenten waren, is er sprake van twee aparte archieven.
Gezien hun geringe omvang is afgezien van een onderverdeling in rubrieken.
Het archief over de periode 1934 - 1983 is tijdens deze inventarisatie deels herordend en opnieuw gerubriceerd volgens een aan de Basis-Archiefcode ontleende rubrieksindeling. Door de vele wisselingen in de administratieve systematiek was de aangetroffen ordening van het archief namelijk niet eenduidig. De rubricering had plaatsgevonden op basis van verschillende achtereenvolgende edities van de Basis-Archiefcode. Bovendien waren tussentijds delen van series overgebracht naar het semi-statische archief, zonder deze te integreren met eerder overgebrachte delen van dezelfde series. Daarnaast waren stukken van na 1934 toegevoegd aan het in 1933 afgesloten archiefblok. Door de vernietiging van daarvoor in aanmerking komende stukken was in sommige gevallen ook een andere rubrieksindeling gewenst. Verbrokkelde series zijn zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat hersteld. Waar dat opportuun was, zijn de door de administratie aangebrachte serievolgnummers in de beschrijving opgenomen. Enkele dossiers werden alsnog per 1 januari 1984 afgesloten. Registers en andere delen die een cesuur overschrijden zijn altijd geplaatst in het jongste archiefblok en met een 'blanco nummer' vermeld bij de beschrijvingen van het oudste blok. Dossiers die een cesuur overschrijden zijn intact gelaten en geplaatst in het archiefblok waar ze grotendeels in thuishoren of waarin de beslissing in de zaak is gevallen. Archiefstukken die de administratie nog regelmatig raadpleegt, zoals de dossiers inzake de verlening van bouw- en hinderwetvergunningen, blijven deel uitmaken van het dynamisch archief van de gemeente Wijchen. In deze inventaris wordt naar de desbetreffende stukken verwezen door middel van 'blanco nummers'. De dienst Gemeentewerken heeft decentraal een eigen archief gevormd dat bij deze inventarisatie niet is bewerkt.
Het is eveneens in de archiefruimte van de gemeente Wijchen blijven berusten, omdat het voor de lopende administratie nog niet kan worden gemist. De administratie van de gemeenschappelijke regelingen waarvan Wijchen de centrumgemeente was, werd vaak door de gemeentesecretarie gevoerd. Veel stukken zijn daardoor in de gemeentelijke administratie terechtgekomen. In de meeste gevallen konden de desbetreffende bescheiden eenvoudig worden
afgesplitst van het secretariearchief. Ze zijn in deze inventaris opgenomen als gedeponeerd archief. In het geval van de Streekmuziekschool waren veel stukken echter zo verweven
met de gemeentelijke administratie, dat is besloten om ze niet af te splitsen. De stukken betreffende de dienstverleningsovereenkomsten met de buurgemeenten Batenburg en Bergharen zijn geplaatst in een aparte rubriek. De dossiers betreffende Balgoij die in 1980 waren overgenomen van de voormalige gemeente Overasselt zijn overgedragen aan de gemeente Heumen om te worden teruggeplaatst in het archief van de gemeente Overasselt 1699 - 1980, dat eveneens berust in het Regionaal Archief te Nijmegen.
De inventarisatie vond plaats in de periode 1997 - 2002.
Er is geen afzonderlijke concordans gemaakt, omdat de oude inventarisnummers eenvoudig kunnen worden achterhaald in de digitale versie van de inventaris.

De bij de gemeente Wijchen als gedeponeerde archieven aangetroffen archieven zijn als zelfstandig archieven bij het Regionaal Archief Nijmegen (RAN) geplaatst onder de volgende archiefnummers:

Archiefnr. Naam archief
872 Algemeen of Burgerlijk Armbestuur te Bergharen, 1854 - 1952
873 Algemeen of Burgerlijk Armbestuur te Hernen, 1844 - 1952
874 Algemeen of Burgerlijk Armbestuur te Leur, 1877 - 1953
875 Burgerlijk Armbestuur Wijchen, 1869 - 1945
876 Burgerlijk Armbestuur Niftrik, 1899 - 1946
877 Commissie tot wering van Schoolverzuim te Wijchen, 1901 - 1930
878 Steuncomité Wijchen, 1914 - 1831
879 Landbouwcommissie Wijchen, 1918 - 1919
880 Watersnoodcommissie Wijchen, 1920 - 1927
881 Brandweercollege Wijchen, 1925 - 1931
882 Comité voor de Oprichting van een Gedenksteen te Alverna in verband met het bezoek van H.M. de Koningin tijdens de Watersnood van 1926
883 Schoolartsendienst Kring Maas en Waal, 1943 - 1960
884 Mr. I.P.G. van Thiel, burgemeester van Wijchen, 1948 - 1958

1). Inv.nr. 5592.
2). Inv.nr. 5518.
3). Inv.nr. 5600.
4). Inv.nr. 5592.
5). Inv.nr. 5518.
6). Inv.nr. 5595.
7). Inv.nr. 5600: inv.nrs. 661 - 663, 678.
Voorwaarden voor raadpleging Aan de openbaarheid van enkele archiefbescheiden zijn beperkingen gesteld ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer van betrokkenen. Deze beperkingen, vermeld in een 'nota bene' bij de desbetreffende beschrijvingen, gelden de akten van de burgerlijke stand (op grond van het Burgerlijk Wetboek, artikel 17a, lid 1), de persoons- en archiefkaarten met bijbehorende hulpregisters (op grond van de Wet gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens, art. 97 - 100, en de mede daarop gebaseerde Wijchense Verordening gemeentelijke
basisadministratie persoonsgegevens 2002) en een aantal andere archiefbestanddelen (op grond van de Archiefwet 1995, artikel 15, lid 1, sub a).
De te bewaren stukken zijn geborgen in zuurvrije omslagen en dozen. Primitieve fotokopieën die een nadelige invloed hadden op de andere stukken in de omslag zijn vervangen door moderne fotokopieën die dit nadeel niet hebben. Enkele stukken zijn voorlopig niet raadpleegbaar vanwege de slechte materiële staat, hetgeen in voorkomende gevallen vermeld staat in een 'nota bene'.
Men kan de archieven citeren als: 'archieven gemeenten Wijchen en Niftrik 1811 - 1983'.
AanvraaginstructieOpenbare archiefstukken kunnen via de website en in de studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen worden aangevraagd. Om een archiefstuk aan te vragen via onze website, gebruikt u de knop ‘Aanvragen’ op de detailpagina van het archiefstuk. Om een archiefstuk in de studiezaal aan te vragen noteert u op een aanvraagbriefje de naam van het archief en het inventarisnummer van het betreffende archiefstuk. Zie voor adres en openingstijden de website: https://regionaalarchiefnijmegen.nl.
Citeerinstructie Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met een verkorte aanhaling. Volledig: "Regionaal Archief Nijmegen (RAN), 779 Gemeente Wijchen 1810 - 1983, inventarisnummer …." Verkort: "RAN, verkorte titel archief, inv.nr. …".