| Archiefvormer | Vereniging ‘Openbare Leeszaal en Boekerij’ te Nijmegen (OLB) |
|---|---|
| Andere namen | 1916-1968 Vereniging ‘Openbare Leeszaal en Boekerij’ te Nijmegen op R.K. grondslag 1968-1974 Stichting ‘Openbare Leeszaal en Boekerij’ te Nijmegen op grondslag van het Evangelie |
| Archief | 1056 Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek Nijmegen |
| Soort entiteit | Organisatie |
| Type instelling | Particulier |
| Rechtsvorm | 1916-1968 vereniging 1968-1974 stichting |
| Plaats | Nijmegen, Oranjesingel 2a (1916-1931) Nijmegen, van Schaeck Mathonsingel 1 (1931-1944) Nijmegen, van Oldenbarneveltstraat 6 (1945-1950) Nijmegen, Nassausingel 4 (1950-1971) Nijmegen, Ridderstraat 27 (1971-1974) |
| Algemene context | In de negentiende eeuw begonnen katholieken zich op alle tereinen van het maatschappelijk leven te emanciperen. Ook bibliotheken leverden een bijdrage aan de ontwikkeling van het achtergebleven katholieke volksdeel. De eerste Nijmeegse parochiebibliotheek, gevestigd in de St. Ignatiuskerk aan de Molenstraat, dateert uit 1840. In 1858 richtte de St. Vincentiusvereniging een katholieke leesbibliotheek op in het Vincentiusgebouw aan de Grotestraat. Aan het begin van de twintigste eeuw ontstond in heel Nederland een leeszaalbeweging die naar Engels voorbeeld streefde naar voor iedereen toegankelijke bibliotheken, grotendeels uit de openbare middelen betaald. In 1908 verenigden de eerste openbare bibliotheken zich in de Centrale Vereniging voor Openbare Leeszalen en Bibliotheken (CV). Van katholieke zijde bestond van meet af aan bezwaar tegen het neutrale karakter van deze bibliotheken. In 1916 leidde deze onvrede tot de oprichting van de Bond van Rooms-Katholieke Openbare Leeszalen en Boekerijen (RKOLB). De Nijmeegse Openbare Leeszaal en Boekerij (OLB) op R.K. grondslag, die op 30 oktober 1916 van start ging, sloot zich niet aan bij de RKOLB, maar bij de CV, die inmiddels rijkssubsidie bepleitte voor neutrale én confessionele bibliotheken. (1) 1) Dongelmans, Tussen singel en boulevard, p. 11-12. |
| Geschiedenis | De Nijmeegse Openbare Leeszaal en Boekerij (OLB) op R.K. grondslag ging op 30 oktober 1916 van start. Financiële steun kreeg zij van een aantal kapitaalkrachtige katholieken, die hun handtekening zetten onder de stichtingsakte van de N.V. Legendo Discimus (Al lezende leeren wij), die zich ten doel stelde ‘het behalen van winst door exploitatie van een gebouw als openbare leeszaal en boekerij’. Deze vennootschap kocht een pand aan de Oranjesingel dat vervolgens door de OLB gehuurd werd. Daarnaast kreeg de bibliotheek vanaf haar oprichting een jaarlijkse subsidie van de gemeente. De bibliotheek was niet gratis, de leden van de OLB betaalden vanaf het begin contributie. Omdat de katholieke kerk greep wilde hebben op wat de gelovigen lazen verplichtte zij de OBL haar statuten voor te leggen aan de bisschop, die ook moest instemmen met de geestelijk adviseur die de bibliotheek als toezichthouder naar voren schoof. Kerkelijke richtlijnen bepaalden het aanschaf- en uitleenbeleid van de bibliotheek. (1) De bibliotheek breidde zich gestaag uit. In 1924 introduceerde zij een jeugdboekerij, in 1928 een muziekbibliotheek en in 1931 waren de eerste filialen een feit. Omdat zij speciaal arbeidersgezinnen aan het lezen wilde krijgen, werden deze in arbeiderswijken gevestigd. Omdat het bestuur, in opdracht van het episcopaat, weigerde een bordje 'verboden voor Joden' op te hangen, werd de bibliotheek in 1942 door de Duitsers gesloten. Een deel van het boekenbezit werd geroofd. Het restant ging verloren toen de terugtrekkende Wehrmacht en Hitlerjugend het gebouw aan de Van Schaeck Mathonsingel op 17 september 1944 in brand staken. De bibliotheek vond vervolgens tijdelijk onderdak aan de Van Oldenbarneveltstraat, tot zij in 1950 haar intrek nam aan de Nassausingel. In de jaren vijftig kwam zij de verliezen van de oorlog te boven en begon een nieuwe bloeiperiode. In 1964 opende zij haar zesde filiaal aan de Broerdijk. (2) In 1968 werd de sinds 1916 bestaande Vereniging ‘Openbare Leeszaal en Boekerij’ omgezet in de Stichting ‘Openbare Leeszaal en Boekerij’. De toevoeging ‘op R.K. grondslag’ veranderde in ‘op grondslag van het Evangelie’. Twee niet-katholieken traden toe tot het bestuur. De bibliotheek wilde zich meer dan in het verleden richten op de gehele Nijmeegse bevolking. (3) In 1971 vond de bibliotheek samen met de Nijmeegse Muziekschool en de Vrije Academie onderdak in het nieuwe Cultureel Centrum De Lindenberg aan de Ridderstraat. In de nieuwe vestiging ging ook de uitleen van grammofoonplaten van start, het begin van een uitgebreide audiovisuele afdeling. Het bibliotheekgebouw bleek al snel te klein, maar het zou nog tot 2000 duren voor er verhuisd kon worden naar een ruimer pand aan de Mariënburg. (4) Het toenemend aantal filialen van zowel de OLB als de Stichting Algemene Openbare Bibliotheek (AOB), de vroegere Nutsbibliotheek, deed beide instellingen het belang van meer samenwerking inzien. Met name de dreigende vestiging van twee concurrerende filialen in het Hatertse winkelcentrum Ten Haltert in 1966 toonde de noodzaak van meer onderlinge afstemming. Contacten tussen de AOB en de OLB leidden in 1969 tot de eerste gezamenlijke activiteit: een bibliobus in Dukenburg. Gemeenschappelijke filialen volgden in Hatert (1971) en Neerbosch-Oost (1973) en in 1974 smolten beide instellingen ten slotte samen tot de Stichting Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek (GOB). (5) 1) Regionaal Archief Nijmegen, archief van de Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek Nijmegen en haar voorgangers 1916 – 2005, inv.nrs. 23, 26 en 27; Dongelmans, Tussen singel en boulevard, p. 10, 15-16, 25-26. 2) Dongelmans, Tussen singel en boulevard, p. 36, 41-47. 3) Regionaal Archief Nijmegen, archief van de Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek Nijmegen en haar voorgangers 1916 – 2005, inv.nrs. 30-31; Dongelmans, Tussen singel en boulevard, p 49-65. 4) Jaarverslagen Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek 1974-2000; Dongelmans, Tussen singel en boulevard, p. 73-79. 5) Jaarverslagen 1954-1974 Openbare Leeszaal en Boekerij Nijmegen op R.K. grondslag, vanaf 1968 Openbare Leeszaal en Boekerij op grondslag van het Evangelie. |
| Functies, beroepen of activiteiten | De eerste taak van de Openbare Leeszaal en Boekerij was het uitlenen van boeken en tijdschriften. De bibliotheek beschikte vanaf het begin ook over een openbare leeszaal, waar zij ook regelmatig tentoonstellingen inrichtte. In 1924 introduceerde zij een jeugdboekerij, in 1928 een muziekbibliotheek en in 1931 waren de eerste filialen een feit. In 1941 verscheen de voorloper van de bibliobus ten tonele, de 'rijdende boekenwurm'. De bibliotheek leverde ook boeken aan instellingen, zoals de St. Annastichting, de parochiebibliotheek van de Lourdeskerk aan de Hatertseweg en het St. Canisiusziekenhuis. Boekenzendingen gingen naar zogenaamde correspondentschappen in dorpen als Druten, Ewijk, Wijchen en zelfs Didam. In de bibliotheek hadden behalve tentoonstellingen ook voorleesavonden en manifestaties op cultureel gebied plaats. In 1972 ging de uitleen van grammofoonplaten van start, het begin van een audiovisuele afdeling die zich steeds meer zou uitbreiden.(1) 1) Regionaal Archief Nijmegen, archief van de Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek Nijmegen en haar voorgangers 1916 – 2005, inv.nrs. 15, 119-120; Jaarverslagen 1954-1973 Openbare Leeszaal en Boekerij Nijmegen op R.K. grondslag, vanaf 1968 Openbare Leeszaal en Boekerij op grondslag van het Evangelie. |
| Structuur of genealogie | De vereniging ‘Openbare Leeszaal en Boekerij ‘op R.K. grondslag werd bestuurd door negen leden. Een van hen werd aangewezen door de bisschop van ’s-Hertogenbosch. De overige bestuursleden werden gekozen door de leden van de vereniging. De vereniging stelde zich ten doel ‘uitgaande van de Roomsch Katholieke beginselen, de verstandelijke ontwikkeling en geestesbeschaving te bevorderen onder de inwoners van Nijmegen en omstreken’. De Stichting ‘Openbare Leeszaal en Boekerij’ op grondslag van het Evangelie die dateert uit 1968, werd bestuurd door een algemeen bestuur, dat uit ten minste zeven leden bestond. Het bestuur diende de Nijmeegse katholieke en protestantse bevolkingsgroepen naar evenredigheid te weerspiegelen.(1) De bibliotheek stond onder de dagelijkse leiding van een directrice. Een aantal assistentes en stagiaires stond haar bij, vanaf de jaren vijftig ondersteund door een groeiend aantal administratieve medewerksters. Het bibliotheekpersoneel bestond vrijwel uitsluitend uit vrouwen. In 1970 trad de eerste directeur aan.(2) 1) Statuten OLB 1916, Regionaal Archief Nijmegen, archief van de Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek Nijmegen en haar voorgangers 1916 – 2005, inv.nr.23; Statuten OLB 1968, Jaarverslag 1974 Stichting AOB, OLB en GOB, p. 32-34. 2) Regionaal Archief Nijmegen, archief van de Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek Nijmegen en haar voorgangers 1916 – 2005, inv.nr. 15; Jaarverslagen Openbare Leeszaal en Boekerij Nijmegen op R.K. grondslag, vanaf 1968 Openbare Leeszaal en Boekerij op grondslag van het Evangelie 1954-1974. |
| Bron(nen) | Regionaal Archief Nijmegen, Inventaris van het archief van de Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek Nijmegen en haar voorgangers 1916 – 2005, inv.nrs. 1-149. Jaarverslagen 1954-1973 Openbare Leeszaal en Boekerij Nijmegen op R.K. grondslag, vanaf 1968 Openbare Leeszaal en Boekerij op grondslag van het Evangelie; Jaarverslag 1974 Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek. M.J. Dongelmans, Tussen singel en boulevard: 75 jaar Openbare Bibliotheek in Nijmegen, Nijmegen 1991. |