243 Bestuur van de Stichting Christelijke Scholen op de Klokkenberg Nijmegen 1843 - 1988


Hoofdcategorie 16 Onderwijs en wetenschap
Subcategorie 16.2 Algemeen voortgezet onderwijs
Archiefvormer Bestuur van de Stichting Christelijke Scholen op de Klokkenberg Nijmegen (1843-1981)
Periode 1843 - 1988
Bereik en inhoud De kern van het archief van het bestuur wordt gevormd door de series notulen en jaarverslagen, die bijna compleet bewaard zijn gebleven.
Omvang 12,9375 m.
Medium 11 meter
Openbaarheid Deels openbaar
Verantwoording Ellen Verweij (1989), H. Roodenburg (2016)
Geschiedenis van het archief Verreweg het grootste deel werd bewaard in het pand aan de Ubbergseveldweg, enkele kleinere gedeelten bleken te berusten bij oud-bestuursleden.

Het archief van de Vereniging van Oud-Klokkenbergers (1884) 1927-1971

In 1884 werd door oud-leerlingen van de kweekschool een comité gevormd dat gelden inzamelde voor herbouw van de school. Ook daarna weren regelmatig inzamelingsacties gehouden om voor speciale doeleinden gelden bijeen te brengen. In 1911 vond de eerste reünie plaats. De tweede reünie vond tegelijkertijd met de viering van het 75-jarig bestaan plaats. Bij de derde reünie in 1927 werd besloten tot organisatie van oud-leerlingen tot de Vereniging van Oud-klokkenbergers. Oud-leerlingen waren automatisch lid van de vereniging en werden verplicht tot het betalen van contributies. Deze werden in de beginjaren bestemd voor beurzen van veelbelovende leerlingen. met de instelling van de rijskbeurzen verviel deze noodzaak grotendeels en kwamen de gelden terecht in het zogenaamde Gerretsenfonds. Dit fonds was met name bedoeld voor de aanschaf van materialen voor het internaat. Tevens dienden de gelden voor ondersteuning van de financiering van het jaarverslag, omdat op verzoek van de Vereniging de leerlingenlijst hierin opgenomen werd. De reünie van 1971 was de laatste die georganiseerd werd door de vereniging, daarna stierf de vereniging door het gemis aan bezielde leden een langzame dood. In 1981 werd voor het laatst een reünie georganiseerd, waarvoor speciaal een reüniecommissie door de Pedagogische Academie in het leven wrd geroepen.

Lijsten van oud-leerlingen zijn (uitgezonderd voor de periode 1919-1924 in verband met de toen heersende papierschaarste) opgenomen in de jaarverslagen. Vanaf 1927 werden ook het jaarverslag en verslagen van de reünies bij de jaarverslagen van de scholen opgenomen. In 1967 werd besloten om de versalgen vanaf dat jaar afzonderlijk uit te geven. Er is echter slechts één afzonderlijk verslag van de Vereniging van Oud-Klokkenbergers in het archief aangetroffen.


Archivalia van de redactie van het Nijmeegsch Schoolblad 1844-1852

In de jaren 1844 tot 1852 verscheen maandelijks het Nijmeegsch Schoolblad. In de redactie zaten de oprichters van de 'Bijzondere school der 1e klasse', J.J.L. van der Brugghen, E.A. Zübli en W. van Lijnden. Veel artikelen van J.J.L. van der Brugghen zijn in dit blad verschenen. Doelstelling van het blad was de oprichting van christelijke scholen te bevorderen en hierbij rechtskundige adviezen te geven, in te gaan op regeringsbesluiten en pedagogische vraagstukken. Uit de opbrengst ervan werden de financiën van de lagere school aangevuld. In 1848, bij de terugloop van het aantal abonnees, wierp het voor de school geen baten meer af. De uitgave van het blad was aanvankelijk in handen van A. ten Hoet. Later werd dit C. ten Hoet. Het blad werd tot juli 1848 gedrukt bij J. Roering in Den Haag, daarna door T.E. Jansen in Nijmegen. Van de eerste jaargang verscheen in 1845 een herdruk. In 1883 werden belangrijke stukken uit het Nijmeegsch Schoolblad herdrukt.
In later jaren verscheen het 'Nieuw Nijmeegsch Schoolblad.' Het bestuur van de Klokkenberg kon zich echter niet verenigen met haar doelstellingen en distantieerde zich ervan.


Archivalia van de Christelijke Bewaarschool

De 'Christelijke Bewaarschool' was de voorloper van de 'Bijzondere school der 1e klasse op den Klokkenberg.' Nauwe banden in de beginperiode tussen de oprichters van beide scholen verklaren, dat enkele archiefstukken van de bewaarschool bij de Klokkenbergarchieven beland zijn.


Archivalia van de Oudervereniging

Ouders wier kinderen de lagere school bezochten waren verplicht tot lidmaatschap van deze vereniging. De ouders werden verplicht tot een jaarlijkse contributie, die diende ter aanvulling van de gelden uit de rijks- en gemeentekas. Een commissie had de zorg voor de inning en het beheer der gelden, die aan het bestuur werden afgedragen. Jaarlijks werd in het najaar voor alle ouders een bijeenkomst georganiseerd. Onbekend is in welke perioden voor de lagere school een oudervereniging gefunctioneerd heeft. Over de periode 1922 tot 1933 zijn slechts enkele stukken bewaard gebleven.


Archivalia van leden van de familie Van der Brugghen

Bij de Klokkenbergarchieven werden persoonlijke stukken van leden van de familie Van der Brugghen aangetroffen. Het zijn hoofdzakelijk manuscripten en correspondentie van J.J.L. van der Brugghen. De manuscripten zijn met name verhandelingen op juridisch, theologisch en pedagogisch terrein. Voorts zijn er enkele manuscripten van zijn dochters Johanna Maria en Gertrude en van zijn zijn vader Johan Diederik.


De archieven en de documentatie hebben een omvang van 11 strekkende meter. De archieven bestrijken de periode 1843, het jaar van de oprichting van de 'Bijzondere school der 1e klasse op de Klokkenberg'tot 1981, het jaar waarin de Stichting Christelijk Scholen op de Klokkenberg opgeheven werd. De Pedagogische Academie fuseerde toen met de opleidingsschool voor kleuteronderwijs in Arnhem. Voor deze nieuwe opleiding werd een een aparte stichting in het leven geroepen. Ook voor de beide overige schooltypen die tot dan toe onder de rechtspersoon vielen, werden in dat jaar afzonderlijke stichtingen opgericht.


Bij de archieven van het bestuur en de scholen op de Klokkenberg werden verscheidene andere archieven aangetroffen. Dit zijn het archief van de Vereniging van Oud-Klokkenbergers, archivalia van de Christelijke Bewaarschool, van de redactie van het Nijmeegsch Schoolblad en van de Oudervereniging. Voorts werden persoonlijke stukken van leden van de familie Van der Brugghen aangetroffen. Ter completering van het archief werden door oud-docent Buruma persoonlijke archiefbescheiden overgedragen, die een goede aanvulling geven op ontbrekende notulen.


De archieven zijn aan het Gemeentearchief Nijmegen in bewaring gegeven. Het archief blijft eigendom van de Stichting Christelijke Basisschool op de Klokkenberg. Na het opheffen van de Oude Stichting Christelijke Scholen op de Klokkenberg is de zorg voor het archief overgaan op deze stichting.


De naamgeving van de scholen die in de stukken aangetroffen wordt kan hier en daar verwarrend zijn. De 'Bijzondere school der 1e klasse op den Klokkenberg'was de lagere school die tevens diende tot leerschool voor de kwekelingen. De naam 'leerschool' komt men dan ook regelmatig tegen. Bij de naam 'Christelijke Normaalschool' moet men in het oog houden dat hieronder ook de lagere school met de daaruit voortgekomen ULO werden begrepen.

Over de Klokkenberg en de belangrijkste oprichter J.J.L. van der Brugghen is veel geschreven en gepubliceerd. In de afdeling Documentatie zijn veel werken te vinden. Tevens wil ik nog wijzen op de studie die is gemaakt over leven en werken van J.J.L. van der Brugghen door J. Brouwer, waarin uitvoerig op de ontstaansgeschiedenis van de Klokkenberg wordt ingegaan. (10)

10. Brouwer, J. 'Het binnenste naar buiten. Beginselen en activiteiten
van mr. J.J.L. van der Brugghen' Arnhem 1981
Verwerving In 1972 is een klein gedeelte van de archieven van 'de Klokkenberg' overgebracht naar het Gemeentearchief Nijmegen,
Aanvullingen In de jaren 1986-1989 volgde in verschillende fasen de rest.
Selectie Van het archief zijn de kwitanties, salarsisberekeningen, ontvangstbevestigingen, afzeggingen voor vergaderingen tijdens de inventarisatie voor vernietiging afgezonderd.
Ordening Van een oude orde was weinig te bespeuren. In een accountantsrapport van 1934 wordt vermeld dat er evenveel 'archieven' als functionarissen zijn en het ondoenlijk is om van het geheel een volledig beeld te vormen. (9) Daarbij waren er in die periode organisatorische moelijkheden door een gebrekkige sawerking en er ontbraken veel boekingsbescheiden. Dit leidde tot een onoverzichtelijke administratie. Latere rapporten tonen gelijksoortige mankementen in de organisatie aan. Regelmatig werd getracht te komen tot centralisatie van de werkzaamheden, waarbij alle stukken in een centraal archief zouden worden ondergebracht. Een eerste aanzet daartoe werd gemaakt toen in 1947 een aparte functionaris in parttime verband werd aangesteld om de boekhouding te controleren. Tot 1951, bij de verhuizing van de ULO naar de Hugo de Grootstraat, waren alle scholen in hetzelfde gebouw ondergebracht. Dit had tot gevolg dat de archieven van de scholen zich deels met elkaar vermengden.

Uit verschillende perioden ontbreken vele archiefstukken, hetgeen een goede reconstructie van de gang van zaken bemoeilijkt. Door slordig beheer zijn in de loop der tijd namelijk veel archiefbescheiden verloren gegaan. In het jaarverslag 1945-1949 wordt er melding van gemaakt dat tijdens de oorlog het namenbestand en het adressenbestand gedeeltelijk verwoest zijn. Er werden advertenties geplaatst in kranten om informatie ter aanvulling van de bestanden.

9. Zie inv.nr. 416

Bij de ordening is allereerst een scheiding aangebracht tussen het archief van het bestuur en de archieven van de scholen en het internaat. Een knelpunt was de splitsing tussen de archieven van de lagere school en de ULO gezien de vermenging die er lange tijd tussen de beide schooltypes bestond. De stukken zijn daar ondergebracht waar ze logischerwijze naar hun aard verwacht kunnen worden. Een moeilijkheid bij de splitsing van de schoolarchieven was dat bevoegdheden niet altijd duidelijk waren afgebakend. Taken waren veelal niet duidelijk omscheven, daarbij werden veel zaken informeel afgehandeld. Een andere moeilijkheid was dat verschillende functies soms in één persoon verenigd waren. Tot 1905 was de directeur van de kweekschool tevens hoofd van de lagere school én regent van het internaat. Eerst in 1905 kreeg de lagere school een eigen hoofd. Dit betekent dat ook bij splitsing van de archieven van de kweekschool en de lagere school gekeken is naar de archeifvormer in hoedanigheid van een bepaalde functie.

Bij de notulen werden soms enkele ingekomen stukken aangetroffen. Omdat deze gewoonlijk niet bij de notulen bewaard werden en omdat er daarnaast over verschillende onderwerpen ook veel losse stukken aanwezig waren, zijn beide soorten stukken samengevoegd. Ook bij de correspondentie werden losse stukken aangetroffen. Daar waar samenhang duidelijk bleek met de rubrieksgewijze geordende stukken, zijn ze daarbij geplaatst. De interne correspondentie tussen de bestuursleden onderling en tussen het bestuur en directie van de school en onderwijzend personeel is door mij chronologisch geordend. Veel archiefbescheiden zijn waarschijnlijk bij het neerleggen van de bestuurstaak niet aan de opvolgende secretaris overgedragen, zodat in de correspondentie zeer veel hiaten zijn.
Voorwaarden voor raadpleging Archiefbescheiden jonger dan dertig jaar mogen alleen geraadpleegd worden na verkregen schriftelijke toestemming van de bewaargever.
AanvraaginstructieOpenbare archiefstukken kunnen via de website en in de studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen worden aangevraagd. Om een archiefstuk aan te vragen via onze website, gebruikt u de knop ‘Aanvragen’ op de detailpagina van het archiefstuk. Om een archiefstuk in de studiezaal aan te vragen noteert u op een aanvraagbriefje de naam van het archief en het inventarisnummer van het betreffende archiefstuk. Zie voor adres en openingstijden de website: https://regionaalarchiefnijmegen.nl.
Citeerinstructie Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met een verkorte aanhaling. Volledig: "Regionaal Archief Nijmegen (RAN), 243 Bestuur van de Stichting Christelijke Scholen op de Klokkenberg Nijmegen 1843 - 1988, inventarisnummer …." Verkort: "RAN, verkorte titel archief, inv.nr. …".