509 Registers van de Burgerlijke Stand Nijmegen 1811 - 1972


Hoofdcategorie 10 Bevolking
Subcategorie 10.2 Geboorte, huwelijk en overlijden
Archiefvormer Secretarie gemeente Nijmegen (1810-1991)
Publieksdienst Gemeente Nijmegen (1991-1998)
Periode 1811 - 1972
Bereik en inhoud Het archief bevat geboorte-, huwelijks- en overlijdensregisters, en een aantal daarbij behorende hulpregisters, over de periode 1811-1969
Omvang 189,5 m.
Medium Papier
Aantekeningen In 2018 is een digitale toegang vervaardigd op alle overgebrachte en overgeplaatste registers, aanwezig in het depot van het Regionaal Archief Nijmegen (RAN), tot en met 2010. Voor zover het de openbare, formeel overgedragen registers betreft, is deze toegang te raadplegen op de website van het RAN.
Openbaarheid Deels openbaar
Verantwoording Rob Meijer (2018)
Geschiedenis van het archief Op 1 januari 1811 werd, na de inlijving van Nederland bij Frankrijk, voor de stad Nijmegen de Code Napoléon ingevoerd, waarmee het opstellen van akten en het bijhouden van registers van de burgerlijke stand een gemeentelijke taak werd. Er dienden vier verschillende registers te worden aangelegd: van geboorteaangiften, van huwelijken en echtscheidingen, van overlijdensaangiften en van huwelijksaangiften (ondertrouw) en afkondigingen. Om een beginpunt voor de registratie te hebben, werd ook besloten om de maires (burgemeesters) opdracht te geven de kerkelijke doop-, trouw- en begraafregisters over te nemen (de zogenaamde 'retroacta van de burgerlijke stand').
De wetgeving met betrekking tot de burgerlijke stand bleef ook na het vertrek van de Fransen in 1813 van kracht, al werden de akten vanaf de totstandkoming van het Koninkrijk der Nederlanden in 1815 in het Nederlands opgesteld en niet langer in het Frans.
Al snel volgde aanvullende wetgeving, ook aangaande de verplichtstelling van het aannemen van vaste achternamen en de regulering van voornaamgeving. In 1817 leidde de Militiewet tot vermelding van de militiegegevens in de huwelijksakte, hetgeen weer kwam te vervallen met de invoering in 1838 van het Nieuw Burgerlijk Wetboek, waarin overigens ook de mogelijkheid van adoptie werd afgeschaft. Bij wet d.d. 24 juni 1879 werd bepaald dat de huwelijksaangiften en de huwelijksafkondigingen voortaan in twee afzonderlijke registers moesten worden bijgehouden. In 1913 werd een zesde register geïntroduceerd: het register van huwelijkstoestemmingen. Bij wet d.d. 1927 werden vrouwen toegelaten als getuigen in akten van de burgerlijke stand. Op 31 mei 1934 werd bij wet het register van huwelijksafkondigingen afgeschaft per 1 januari 1935; ook de verplichte twee getuigen bij de geboorteakten werden afgeschaft en voor de overlijdensakten werden de verplichte twee getuigen vervangen door één aangever, van wie de eventuele familierelatie met de overledene niet langer werd genoemd. Wetgeving d.d. 26 januari 1956 maakte adoptie weer mogelijk, voor het eerst sinds 1838. Op 1 januari 1970 trad Boek 1 van het Nieuw Burgerlijk Wetboek in werking, waarin o.a. werd geregeld: versoepeling van de regels voor geboorteaangifte, afschaffing van de erkenning bij de huwelijksakte, grotendeels vervanging van leeftijdsvermeldingen in de akten door geboortedata, het verdwijnen van vermelding van dispensaties uit de huwelijksakten, vereenvoudiging van het stelsel van huwelijkstoestemmingen. Op 1 januari 1995 werd de zogenaamde 'Wet Mulder' ingevoerd, waarin onder andere: afschaffing van het register van huwelijkstoestemmingen, afschaffing van de kantmelding en introductie van de 'latere vermelding', niet langer vermelden van beroepen in de diverse akten, afschaffen van de vermelding van huwelijksgetuigen in de huwelijksakten (per 1 januari 1997 heringevoerd); ook werd het register van huwelijksaangiften afgeschaft. Per 1 januari 1998 werd het geregistreerd partnerschap ingevoerd, en daarmee ook het register van de desbetreffende akten. Op 1 april 2001 werd bij wet het huwelijk opengesteld voor partners van gelijk geslacht.
Op 16 september 1969 heeft de Minister van CRM bij beschikking de gemeentebesturen gemachtigd om met de formele overbrenging van de registers naar de archiefbewaarplaats te wachten tot deze honderd jaar oud waren, in afwijking van de toen geldende Archiefwet 1962 (art. 5); op 11 juli 1984 volgde een beschikking waarbij de overbrenging van geboorteregisters werd opgeschort tot zij honderd jaar oud zijn en die van huwelijks- en echtscheidingsregisters tot zij 75 jaar oud zijn, voor de overlijdensregisters gold vanaf toen weer dat zij na 50 jaar moesten worden overgebracht. Deze regeling geldt nog steeds, maar is sinds 1 januari 1995 opgenomen in art.1:17a, lid 1 en 2 van het Burgerlijk Wetboek. De nog niet overgebrachte delen berusten bij de secretarie van de gemeente, de reeds overgebrachte registers bij het gemeentearchief.
(bron: R.F. Vulsma, 'Burgerlijke stand en bevolkingsregister', Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, 2002).

De Nijmeegse registers werden tot en met 1956 bijgehouden in vooraf ingebonden en gewaarmerkte delen; de akten waren grotendeels voorgedrukt en de relevante informatie werd met de pen ingevuld. Op last van de Minister van Justitie (AMvB 19 nov 1955) werden vanaf 1957 de akten getypt op losse bladen en bij afsluiting van het jaar ingebonden tot een register. In 1994 werd in het Besluit Burgerlijke Stand geregeld dat alle registers losbladig zijn en werden de akten gaande het jaar in ringbanden samengevoegd.
De akten die behoorden bij de in de loop der tijd afgeschafte registers van huwelijksafkondiging, -aangifte en -toestemming werden, voor zover zij nog werden opgemaakt, slecht beperkte tijd bewaard en konden vervolgens vernietigd worden. In Nijmegen zijn deze akten niet bewaard gebleven.
Tot 1919 viel het bijhouden van de registers van de burgerlijke stand rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid van de stads- respectievelijk gemeentesecretarissen. Daarna werd de secretarie onderverdeeld in zeven afdelingen, waaronder de afdeling Burgerlijke Stand. Na de reorganisatie van 1958 werd dit het Bureau Burgerlijke Stand van Afdeling III, vanaf 1985 de afdeling Bevolking c.a. en vanaf 1992 viel de burgerlijke stand onder de Publieksdienst.
Hoewel de nog niet formeel overgebrachte en daarmee nog niet openbare registers berusten bij de Publieksdienst, worden zij wegens ruimtegebrek ten stadhuize na afsluiting van elk jaar fysiek overgeplaatst naar het depot van het Regionaal Archief Nijmegen (RAN).
Verwerving Overbrenging, 2010, 2013, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020
Vervreemding, 2009
Overplaatsing, 1972-2017
Selectie De akten die behoorden bij de in de loop der tijd afgeschafte registers van huwelijksafkondiging, -aangifte en -toestemming werden, voor zover zij nog werden opgemaakt, slecht beperkte tijd bewaard en konden vervolgens vernietigd worden. In Nijmegen zijn deze akten dan ook niet bewaard gebleven.
Voorwaarden voor raadpleging De hoofdregisters en bijbehorende hulpregisters worden openbaar op het moment van formele overbrenging naar het Regionaal Archief Nijmegen (RAN). Voor de geboorteregisters is dit 100 jaar na afsluiting, voor de huwelijks- en echtscheidingsregisters 75 jaar na afsluiting, voor de overlijdensregisters 50 jaar na afsluiting. Voor uittreksels en afschriften van nog niet overgebrachte registers (ook al bevinden zij zich fysiek in het depot van het RAN), dient men zich te wenden tot de Publieksdienst van de gemeente Nijmegen.
Taal en schrift Frans (1811-1814) en Nederlands (vanaf 1815)
Fysieke kenmerken en technische vereisten Sommige stukken, met name huwelijksbijlagen, zijn in verband met de slechte fysieke toestand niet of alleen onder begeleiding te raadplegen.
Bestaan en bewaarplaats van kopieën De registers van geboorten, van huwelijken en echtscheidingen, van overlijden en van partnerschapsregistratie zijn steeds opgemaakt in tweevoud. De duplicaatregisters werden aan het eind van ieder jaar overgedragen aan de arrondissementsrechtsbank en tot 1929 bleven zij daar ook. Bij Koninklijk Besluit van 23 april 1929 werd echter bepaald dat deze zogenaamde rechtbankexemplaren, tot en met ultimo 1842, kwamen te berusten bij het Rijksarchief in de provincie Gelderland; bij KB van 17 augustus 1954 gold dit ook voor de registers tot ultimo 1882; later werd dit nog uitgebreid tot 1902. De rechtbankexemplaren van latere datum werden sinds 1 januari 1990 niet langer bewaard bij de griffie van de rechtbank, maar in een centraal depot in Schaarsbergen. Per 1 juli 2000 worden de exemplaren van na die datum opgeslagen in de Centrale Justitiële Documentatie te Almelo.
De originele registers en bijbehorende indexen zijn, zodra zij openbaar zijn geworden, op microfiche of scan te raadplegen in de (digitale) studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen (RAN). Daarnaast is een groot deel van de openbare akten als scan te raadplegen via de website van het Gelders Archief en via www.wiewaswie.nl.
Verwante archieven De archieven van de Secretarie Gemeente Nijmegen en de Publieksdienst bevatten de stukken betreffende de ambtelijke organisatie met betrekking tot het opstellen van de akten en het bijhouden van de diverse registers.
AanvraaginstructieOpenbare archiefstukken kunnen via de website en in de studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen worden aangevraagd. Om een archiefstuk aan te vragen via onze website, gebruikt u de knop ‘Aanvragen’ op de detailpagina van het archiefstuk. Om een archiefstuk in de studiezaal aan te vragen noteert u op een aanvraagbriefje de naam van het archief en het inventarisnummer van het betreffende archiefstuk. Zie voor adres en openingstijden de website: https://regionaalarchiefnijmegen.nl.
Citeerinstructie Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met een verkorte aanhaling. Volledig: "Regionaal Archief Nijmegen (RAN), 509 Registers van de Burgerlijke Stand Nijmegen 1811 - 1972, inventarisnummer …." Verkort: "RAN, verkorte titel archief, inv.nr. …".