281 Nederlands Hervormde Gemeente Heumen en Malden 1748 - 1967


Hoofdcategorie 18 Religie en levensbeschouwing
Subcategorie 18.2 Protestantisme
Archiefvormer Nederlands Hervormde Gemeente Heumen en Malden (1748-1956)
Periode 1748 - 1967
Omvang 2,75 m.
Openbaarheid Deels openbaar
Verantwoording M.M.M. de Mol, M.A.F.T. van Son (1983)
Geschiedenis van het archief De archieven, die samen met die van de Nederlands Hervormde Gemeente te Over- en Nederasselt per 1 januari 1947 aan het gemeentearchief van Nijmegen in bewaring zijn gegeven (67), werden bij de aanvang van de inventarisatie niet in een goed geordende toestand aangetroffen. Uit de periode vóór 1748 is niets bewaard gebleven, terwijl het recentere twintigste eeuwse-gedeelte incompleet bleek en zich in ongeordende staat bevond.

De eerste vermelding over het archief van de kerkenraad vinden we in 1818, wanneer de Algemene Synode de kerkenraden de verplichting oplegt om de ingekomen stukken op te bergen in portefeuilles en daarvan een "register" aan te leggen (68). De predikant belastte zich hiermee en begon met de stukken vanaf 1805. Tot 1938 bleef men op deze manier de ingekomen stukken opbergen. Omdat niet alle kerkenraden in het land de nodige zorg en nauwkeurigheid aan de dag legden ten aanzien van de bewaring van hun archieven, werd in 1842 elke kerkenraad door de Algemene Synode verplicht een "index" te maken op alle in het archief aanwezige stukken en werd tevens bepaald, dat de kerkvisitatoren bij ieder bezoek de index en de "ongeschondenheid" van het archief moesten controleren (69). In de praktijk is dit waarschijnlijk steeds een vluchtige controle geweest, waarna de visitatoren meestal in het notulenboek aantekenden: "Alle de aanwezige boeken werden in orde bevonden" (70). Enkele malen wordt er ook een lijst opgemaakt van de aanwezige archiefstukken bij de overdracht van het archief door de aftredende predikant aan zijn opvolger (71).

Rond 1904 maakt predikant Pieter Smit een "Algemeene Index op het archief van de Kerkeraad", waarbij de stukken rubrieksgewijs opgesomd worden (72). Ingevolge het reglement op de kerkelijke archieven werd in 1920 een "inventaris" opgemaakt van de aanwezige archiefstukken van vóór 1816 (73). Naar aanleiding hiervan werden in 1923 enige registers opgevraagd door de Rijksarchivaris te 's Gravenhage, tijdelijk werkzaam in het belang van de archieven der Nederlands Hervormde Kerk. In 1935 schrijft hij aan de predikant dat hij de stukken niet terugzendt, omdat hem "uit eigen aanschouwing, en ook uit de Verslagen van de Persoonlijke Kerkvisitatie niets bekend is omtrent de brandvrije bewaring....". Wel zegt hij toe onmiddellijk tot retournering te zullen overgaan, zodra een brandvrije berging tot stand gekomen zal zijn (74).

In tegenspraak hiermee stuurt hij echter één register, het doopboek 1772 – 1923 met daarin ook huwelijksinschrijvingen van 1847 - 1921, al meteen terug aan de predikant. Het Kerkeboek van 1718 - 1849 - dat een opgave bevat van lidmaten en gehuwden van 1718 - 1772, van gehuwden van 1840 - 1849, van gedoopten van 1825 – 1849 en van overledenen van 1824 - 1847 - en het trouwboek van 1771 - 1800 houdt hij wél onder zijn, brandvrije, hoede. Volgens ingewonnen informatie bij de huidige archivaris van de Nederlands Hervormde Kerk zijn deze registers op 21 mei 1942 per aangetekende post teruggezonden naar Heumen.

Beide delen ontbreken echter, zoals ook in 1972 al geconstateerd is (75). Onder- zoek in de correspondentie van de kerkenraad en in het register van ingekomen stukken leverde geen enkele aanwijzing op, of het pakket inderdaad op de juiste plaats is aangekomen. Wanneer ná de oorlog Naudin ten Cate als archivaris van de Synode het archief inspecteert op eventuele oorlogsschade, merkt hij op dat alle boeken op één na aanwezig zijn. Hij zegt daarbij ook nog: "Dat Provinciaal Kerk- Bestuur heeft meerdere archiefboeken jaren geleden opgevraagd, waarschijnlijk voor studiedoeleinden en er enige na jaren gebruik teruggezonden tijdens de oorlogsjaren". Het ene boek was het "Algemeen Kerkeboek van Heumen, Malden en Groesbeek", dat later door het Provinciaal Kerkbestuur te Arnhem teruggestuurd is (76). De twee ontbrekende registers zijn vooralsnog op onverklaarbare wijze verdwenen.

Het archief van de kerkenraad werd bewaard in een iepenhouten kist, voorzien van twee sloten (77), en werd beheerd door de predikant. Wanneer de predikant vertrok naar elders of aftrad werd steeds het archief met de kist overgedragen aan zijn opvolger. De predikant P. Smit borg het archief op in zijn privébrand- kast, die na zijn dood in 1939 door de kerkenraad werd overgenomen van zijn erfgenamen (78). Tijdens de oorlogsjaren werd het archief bewaard in een safeloket bij een bank in Nijmegen, waarna het in oktober 1945 weer naar de brandkast in de pastorie teruggebracht werd.

Toen R. van Alphen in 1952 benoemd werd tot predikant van Heumen en Malden én van Over- en Nederasselt werd de brandkast met het archief overgebracht naar Overasselt, de woonplaats van Van Alphen. In 1962 werd de brandkast vervangen door een nieuwe (79).

Over de lotgevallen van het archief van de Kerkvoogdij van vóór 1870 is vrijwel niets bekend.

Wanneer op 14 februari 1869 de stemgerechtigde manslidmaten besluiten zich te onderwerpen aan het Voorlopig Reglement op het beheer der kerkelijke Goederen en Fondsen, uitgevaardigd door het Algemeen College van Toezicht, houdt dit tevens in, dat er twee notabelen verkozen moeten worden, die samen met de kerkvoogd het College van kerkvoogd en notabelen uitmaken (80). Vanaf die tijd dateert ook het eerste notulenboek van dit college.

Toen in 1902 het Provinciaal College van Toezicht op het beheer der kerkelijke goederen en fondsen van de Hervormde Kerk inlichtingen vroeg over het archief van de kerkvoogdij maakte de toenmalige kerkvoogd er zich wel erg simpel vanaf met het antwoord "dat er geen archief bestaat", waarmee hij bedoelde dat er geen stukken van vóór 1869 bestonden (81). Tevens vermeldt hij dat het archief vanaf die tijd in portefeuliies wordt bewaard, die "geordend" in een boekenkist gedeponeerd zijn. Merkwaardig is dat de rekeningen van de kerkvoogdij (en de armen) vanaf 1748 niet genoemd worden, terwijl op lijsten uit bijvoorbeeld 1868, 1870 en 1872 vermeld staat, dat ze in de archiefkist bewaard worden (82).

In 1923 krijgt ook de kerkvoogd het verzoek om een "inventaris" op te sturen aan de Rijksarchivaris te 's Gravenhage, ingevolge het reglement op de kerkelijke archieven (83).Of hierna ook stukken uit het archief van de opgevraagd en opgestuurd zijn is niet gebleken. Ook is het niet bekend of het archief, zoals dat van de kerkenraad, tijdens de oorlog op een veilige plaats ondergebracht is.

In 1961 wordt er een overeenkomst gesloten met de Stichting Mechanische Registratie en Administratie ten dienste van de Nederlandse Hervormde Kerk, waarbij diverse administratieve werkzaamheden overgenomen worden door de stichting. Dit geldt zowel voor de kerkenraad als voor de kerkvoogdij (84).

67. Archief van het Gemeentearchief Nijmegen, dossier betreffende de archieven van de Nederlandse Hervormde Gemeenten te Heumen en Malden en Over- en Nederasselt
68. AHM, inv.nr. 6, brief 30 september 1818
69. AHM, inv.nr. 7, brief 15 juli 1842
70. Zie bijvoorbeeld de aantekening bij de notulen van 6 mei 1868, 12 mei 1892, 4 mei 1915, 10 november 1947
71. AHM, inv.nrs. 56 en 58
72. AHM, inv.nr. 57
73. AHM, inv.nr. 59
74. AHM, inv.nr. 60
75. Zie noot 67
76. AHM, inv.nr. 2, "aantekening II" bij de notulen van 19 mei 1947 Zie ook noot 67
77. AHM, inv.nr. 63
78. AHM, inv.nr. 2, notulen 1 januari 1939
79. AHM, inv.nrs. 2 en 3, notulen
80. AHM, inv.nr. 221, notulen 1869 - 1870
81. AHM, inv.nr. 239, brief 26 augustus 1902
82. AHM, inv.nr. 524, 525
83. Zie ook AHM, inv.nr. 59
84. AHM, inv.nr. 527
Verwerving Met ingang van 1 januari 1973 worden de archieven van kerkenraad en kerkvoogdij
tot oktober 1967, de datum van de fusie met Over- en Nederasselt, overgebracht
naar het gemeentearchief van Nijmegen (1)

1) Archief van het Gemeentearchief Nijmegen, dossier betreffende de archieven van de Nederlandse Hervormde Gemeenten te Heumen en Malden en Over- en Nederasselt.
Selectie De bijlagen bij de rekeningen van de diakonie en van de kerkvoogdij van na 1870
zijn vernietigd, behalve in die gevallen, waarin de jaarrekening ontbreekt. De
omvang van de archieven na inventarisatie bedraagt 2,30 meter.
Ordening Bij de inventarisatie zijn de aangetroffen series, de notulen, de jaarrekeningen en de "kerkelijke portefeuilles" natuurlijk gehandhaafd. Met behulp van de "index", zowel bij kerkenraad als kerkvoogdij aanwezig, die naast een vrij nauwkeurige opsomming van de stukken ook een indeling in rubrieken weergeeft, en aan de hand van de "Richtlijnen inzake de zorg voor de archieven der Nederlandse Hervormde Kerk" kon vrij eenvoudig een schema gemaakt worden, dat overeen stemde met de oude orde (index) en beantwoordde aan genoemde "Richtlijnen". Tijdrovend was de bewerking van de losse stukken, die zonder enige herkenbare ordening aangetroffen werden in archiefdozen. Opvallend is dat vooral de stukken uit deze eeuw ongeordend en incompleet bewaard zijn gebleven (zie bijvoorbeeld inv.nrs. 9-11). Ondanks pogingen van de zijde van het gemeentearchief is het niet gelukt enige opvallende hiaten op te vullen (bijvoorbeeld correspondentie van de kerkenraad van ná 1959, rekeningen van de diakonie na 1960, notulen van de kerkvoogdij na 1950).
Voorwaarden voor raadpleging Voor raadpleging van stukken jonger dan 50 jaar is toestemming vereist van de bewaargever.
AanvraaginstructieOpenbare archiefstukken kunnen via de website en in de studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen worden aangevraagd. Om een archiefstuk aan te vragen via onze website, gebruikt u de knop ‘Aanvragen’ op de detailpagina van het archiefstuk. Om een archiefstuk in de studiezaal aan te vragen noteert u op een aanvraagbriefje de naam van het archief en het inventarisnummer van het betreffende archiefstuk. Zie voor adres en openingstijden de website: https://regionaalarchiefnijmegen.nl.
Citeerinstructie Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met een verkorte aanhaling. Volledig: "Regionaal Archief Nijmegen (RAN), 281 Nederlands Hervormde Gemeente Heumen en Malden 1748 - 1967, inventarisnummer …." Verkort: "RAN, verkorte titel archief, inv.nr. …".