579 Collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen 1931 - 2024


Hoofdcategorie 5 Defensie en oorlog
Subcategorie 5.5 Tweede Wereldoorlog
Archiefvormer Commissie tot Documentatie van de Bevrijding van Nijmegen (1946)
Gemeentearchief Nijmegen (1881-1998)
Periode 1931 - 2024
Bereik en inhoud De collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen kenmerkt zich door een grote verscheidenheid aan materiaal, zoals dagboeken, krantenartikelen, brochures, brieven, briefkaarten, foto’s en andersoortige documenten over onder meer het dagelijkse leven, het verzet, de Jodenvervolging, het bombardement van 22 februari 1944, de bevrijding en de frontstadperiode in Nijmegen en omgeving.
Omvang 14,2255 m.
Medium Papier
Openbaarheid Deels openbaar
Verantwoording Govert Boomsma, Freek Huitink, Henk Meijer en Robert Spanings (2018-2021)
Geschiedenis van het archief Al tijdens de Tweede Wereldoorlog, zeker vanaf de start van operatie Market Garden in september 1944, legden veel Nijmegenaren hun oorlogsbelevenissen en -herinneringen vast op papier. Men besefte dat het bijzondere tijden waren. De behoefte om te documenteren wat zich in Nijmegen tijdens de oorlog had afgespeeld, leidde in oktober 1945 tot een oproep van gemeentearchivaris De Jong in De Gelderlander om documenten over de oorlogsjaren op het stadsarchief te deponeren “om daar met elkander te worden vergeleken en tot een geheel te worden samengesteld”. Dit resulteerde in 1946 in de oprichting van een gemeentelijke commissie tot documentatie van de oorlog, die tot begin jaren vijftig actief was. De werkzaamheden van de commissie – het documenteren van de oorlogsgebeurtenissen in Nijmegen voor het nageslacht – zijn sindsdien voortgezet door het Gemeentearchief en later het Regionaal Archief Nijmegen. Dit heeft geresulteerd in het ontstaan van de collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen (voorheen de collectie Oorlogsdocumentatie), die nog steeds groeit door schenkingen van burgers.

De diversiteit van de stukken en de verschillende momenten waarop deze zijn toegevoegd aan de collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen heeft de kwaliteit van de beschrijvingen in de loop der jaren sterk uiteen doen lopen en hier en daar ook tot onduidelijkheid over de context van bepaalde stukken geleid. De collectie werd daardoor steeds minder goed toegankelijk. Vanaf de jaren tachtig zijn er om die reden verschillende verbeterslagen uitgevoerd. In 2011 is uiteindelijk gestart met een grootschalige herinventarisatie van de collectie. De stukken uit de collectie zijn toen opnieuw beschreven en geordend en verder is de collectie opgeschoond (ontdaan van dubbele stukken en stukken die niet expliciet of impliciet betrekking hadden op Nijmegen en omgeving). Deze herinventarisatie is begin 2015 afgerond.
Aanvullingen De collectie wordt nog steeds aangevuld met schenkingen van burgers. Aanvullingen worden doorlopend toegevoegd en krijgen een nummer aansluitend op het laatst gebruikte inventarisnummer. De beschrijvingen van ‘nieuwe’ stukken worden ingepast binnen de bestaande inventaris (toegang).
Selectie Bij de aanleg van de collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen zijn lange tijd geen specifieke selectiecriteria gehanteerd. Dit heeft geleid tot doublures binnen de collectie en tevens tot opname van stukken die geen betrekking hebben op Nijmegen en/of de omgeving. Om de toegankelijkheid te verbeteren en de uniciteit van de collectie te onderstrepen is er uiteindelijk bij aanvang van de bewerking in 2011 voor gekozen de reikwijdte van de collectie te beperken. Er heeft vervolgens selectie plaatsgevonden op basis van de volgende criteria:

1) Het stuk / de stukken hebben expliciet of impliciet betrekking op de (herdenking van de) Tweede Wereldoorlog en Nijmegen of de directe omgeving van Nijmegen. Tot de directe omgeving wordt het werkgebied van het Regionaal Archief Nijmegen (RAN) gerekend.

2) Het stuk / de stukken voorzien in een algemeen beschouwend beeld van de aanloop en het verloop van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en bieden in belangrijke mate een kapstok voor het in de juiste context kunnen plaatsen van stukken van meer bijzondere aard.

Stukken die niet voldeden aan bovenstaande criteria zijn uit de collectie verwijderd en zullen ondergebracht worden bij andere archieven en bibliotheken in Nederland of retour eigenaar gaan.

Van de stukken die wel voldeden aan de selectiecriteria zijn er vervolgens ook nog een aantal uit de collectie verwijderd. Deze stukken zijn ondergebracht bij andere archieven en collecties in beheer bij het RAN, omdat ze daartoe in het verleden hebben behoord of daarbinnen beter tot hun recht komen.

De collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen kende voorafgaand aan de bewerking in 2011 een omvang van 13,5 meter. In 2015 is daarvan na selectie nog circa 5,5 meter overgebleven.
Ordening De collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen bestaat uit stukken van zeer wisselende aard, waardoor de stukken zich moeilijk laten ordenen. Om de toegankelijkheid van de collectie te vergroten is toch getracht een rubriekenschema op te stellen. Dit schema is zo opgesteld dat het ook ruimte biedt voor eventueel nog op termijn te verwerven stukken. Allereerst wordt in de inventaris onderscheid gemaakt tussen stukken van algemene aard en stukken betreffende bijzondere onderwerpen. Onder de stukken van algemene aard vallen dagboeken, plakboeken, kranten, tijdschriften, pamfletten en naoorlogse projectverslagen en werkstukken over de Tweede Wereldoorlog.



De stukken betreffende bijzondere onderwerpen zijn ingedeeld naar periode:



- 1932-1945 (Stukken die stammen uit of gaan over de vooroorlogse jaren en de oorlogsjaren zelf)


- 1945 – heden (Stukken die stammen uit of gaan over de nasleep en herdenking van de Tweede Wereldoorlog in Nijmegen en de regio. Onder nasleep zijn stukken gerekend die gaan over: (de afhandeling van) oorlogsschade, (naoorlogse) hulpverlening, wederopbouw, zuivering, rechtsherstel en repatriëring.



De stukken uit en/of over de periode 1933-1945 zijn ten slotte chronologisch geordend binnen onderstaande (sub)thema’s:



1) Verzetsbeweging

2) Oorlogsvoering (Mobilisatie & inval, bombardement van 22 februari 1944 en Market Garden / frontstad)

3) Burgerlijke ongehoorzaamheid

4) Vervolging van bevolkingsgroepen

5) Openbaar bestuur

6) Politieke bewegingen en partijen

7) Bevolking en verkiezingen

8) Openbare orde en veiligheid (Politie, brandweer en luchtbescherming)

9) Economie en arbeid (Distributie, arbeidsinzet, bedrijven, middenstand en vakbeweging)

10) Verkeer

11) Maatschappelijke zorg

12) Gezondheidszorg

13) Onderwijs

14) Cultuur, media en sport

15) Religie en levensbeschouwing

16) Volkshuisvesting



De collectie Tweede Wereldoorlog herbergt ook een groot aantal affiches. Deze affiches zijn niet opgenomen in het rubriekenschema van de inventaris, maar afzonderlijk beschreven en te vinden in de beeldbank (Vul bij vrij zoeken de term ‘affiche’ in en verfijn het resultaat vervolgens op: Collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen, 1932-2014).
Verwante archieven Zie ook collectie P.C. Vermeeren betreffende Nijmegen in de Tweede Wereldoorlog, 1940-1962.
AanvraaginstructieOpenbare archiefstukken kunnen via de website en in de studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen worden aangevraagd. Om een archiefstuk aan te vragen via onze website, gebruikt u de knop ‘Aanvragen’ op de detailpagina van het archiefstuk. Om een archiefstuk in de studiezaal aan te vragen noteert u op een aanvraagbriefje de naam van het archief en het inventarisnummer van het betreffende archiefstuk. Zie voor adres en openingstijden de website: https://regionaalarchiefnijmegen.nl.
Citeerinstructie Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met een verkorte aanhaling. Volledig: "Regionaal Archief Nijmegen (RAN), 579 Collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen 1931 - 2024, inventarisnummer …." Verkort: "RAN, verkorte titel archief, inv.nr. …".